رنج رزیدنت بودن - دکتر برای تو

به عنوان مهم ترین معضل دستیاران می توان به شیفت های سنگین و خسته نماینده، فشارهای روحی و روانی، مسائل مسکن، حقوق اندک و برخورد نامناسب اشاره نمود.

دیروز اما به جز نامه سعید نمکی، اعضای شورای صنفی دانشجویان علوم پزشکی در سازمان نظام پزشکی نیز جلسه ای برگزار کردند تا راه چارههای حل معضلات جامعه دستیاری را آنالیز نمایند.

در این جلسه مسائلی مانند ارائه خدمات روانپزشکی و مشاوره به دستیاران، کوشش برای شغل محسوب شدن دستیاری پزشکی، ایجاد حق بیمه و حقوق بالاتر و حل مسائل مسکن و خوابگاه مطرح شد. اتفاقی که اگر ادامه پیدا کند و با موافقت مسؤولان همراه شود، می تواند اندکی از میزان فشار و استرسی که به جامعه دستیاران پزشکی تحمیل می شود، بکاهد. استرس و مسائلی که فراگیری کرونا به آتش آن می دمد.

مرگ تلخ رزیدنت ها

ماجرای سختی هایی که دستیاران پزشکی متحمل می شوند، داستان تازه ای نیست اما با مرگ تلخ چهار رزیدنت در دو هفته اخیر این داستان تلخ دوباره سر زبان ها افتاده و جهانی واقعی و فضای مجازی را تحت تاثیر قرار داده است.

موج اطلاع رسانی دراین باره را علی نیکجو، متخصص روانپزشکی، روان درمانگر تحلیلی و عضو شورای مرکزی انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران و با این جملات شروع کرد: خودکشی سریالی رزیدنت ها فاجعه ای دردناک است. و بعد از او پزشکان دیگر از مرگ سریالی دستیاران و رزیدنت ها گفتند و معلوم شد چهار دانشجوی دستیاری پزشکی در بیمارستان های تهران خودکشی نموده اند.

سه نفر از دانشجویان دانش آموخته دانشگاه علوم پزشکی ایران بودند که البته ماجرای خودکشی دانشجویان اما به امروز و دوران کرونا برنمی شود و قبل این هم خودکشی چهار دانشجو در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز رسانه ای شده بود. خرداد98 نیز ایست قلبی دستیار سال دوم ارتوپدی به دلیل شرایط سخت کاری خبرساز شد.

این بار اما برخلاف گذشته، اخبار رها نشد و بسیاری از انجمن های صنفی، مدیران سلامت، رزیدنت و دانشجویان پزشکی درباره مسائل دانشجویان پزشکی از شرایط سخت کاری، تحمل فشار کار طاقت فرسا، شرایط نابسامان روحی و روانی، تحمل شیفت های سنگین، مهاجرت و حقوق اندک گفتند. هرچند که دلایل دقیق خودکشی دانشجویان هنوز معین نیست.

حسین کرمانپور، مدیر روابط عمومی سازمان نظام پزشکی ایران، درباره دلیل دقیق خودکشی رزیدنت ها اطلاعات دقیقی نداده و گفته است: تحقیقات در حال آنالیز است و نتیجه آنالیز ها بعد از جمع بندی اعلام می شود. او البته مصرف مواد مخدر را تنها یک ادعا دانسته و گفته که هنوز معلوم نیست مصرف موادمخدر باعث خودکشی یا مرگ رزیدنت ها باشد؛ چراکه آمار مصرف موادمخدر درمیان کادردرمان آن قدر هم بالا نیست.

نامه دانشجویان به وزیر

واکنش ها به مرگ تلخ رزیدنت ها به فضای مجازی محدود نشده است؛ 15 اردیبهشت ماه، شوراهای صنفی دانشجویان علوم پزشکی 9 شهر تهران، اراک، مشهد، نیشابور، لرستان، شهرکرد، اهواز، فسا و تبریز وارد عمل شده و در نامه ای خواهان رسیدگی به شرایط دانشجویان پزشکی شدند.

آنها خطاب به سعید نمکی، وزیر بهداشت و درمان نوشتند: امید است از خبر دردناک خودکشی چهار دستیار پزشکی در پاویون های شهر تهران طی چند هفته اخیر آگاه شده باشید، موضوعی که البته اتفاق جدیدی نیست و پیش از این نیز به وسیله شورای مرکزی دانشجویان علوم پزشکی کشور با تشریح زمینه های آن پیش بینی و در خصوص تکرار آن هشدار داده بودیم.

آنها در بخشی از نامه خود از این که مسأله رزیدنت ها جزئی از اولویت های وزارت بهداشت و درمان نیست گلایه نموده و دلیل خودکشی دستیاران پزشکی را حقوق تضییع شده در بیمارستان ها، بدرفتاری، بی توجهی اساتید، شیفت های پرتعداد، فشار کاری و روحی بالا و حقوق اندک دو میلیون تومانی عنوان نموده اند و در نامه خود نوشته اند: وزیر محترم بهداشت، رؤسای محترم دانشگاه ها، رؤسای بیمارستان ها و بخش های تابعه، پیش از معاونت در قتل پزشکان جوان بعدی، انصراف یا کوچ اجباری ایشان از کشور، به قید فوریت با تشکیل جلسه در حضور نمایندگان ایشان جهت برطرف این قوانین و احیای حقوق انسانی ایشان گام بردارید.

واکنش وزیر بهداشت

دیروز درخواست شورای صنفی دانشجویان علوم پزشکی، به ثمر نشست و نمکی به معاونین آموزشی و فرهنگی دانشجویی وزارتخانه و روسای دانشگاه های علوم پزشکی نامه نوشت و از آنها خواست تا به معیشت و سلامت روان دستیاران و دانشجویان دکترای تخصصی توجه نمایند.

نمکی البته دراین نامه تاکید نمود: گرچه در سال گذشته کوشش شد در معیشت دستیاران و دانشجویان دکترای تخصصی دانشگاه های علوم پزشکی کشور با افزایش 50درصد یاری هزینه، بیمه پایه درمان و بیمه تأمین اجتماعی، پرداخت وام ضروری، ودیعه مسکن و کاهش سقف کشیک ها در حد امکان گام های کوچکی برداشته شود اما سختی های ناشی از خدمت در عرصه سلامت در ایام کرونا از یک سو و مسائل اقتصادی و اجتماعی عمومی از سوی دیگر بعضا عرصه را بر این عزیزان تنگ تر از حد تاب آوری نموده است.

او در این نامه از معاونین و روسای دانشگاه ها خواست به موضوع بهداشت روان دانشجویان، دستیاران و تاب آوری در روزهای سخت بپردازند و افزون بر این او از مسؤولان تقاضا کرد پای دردل دانشجویان بنشینند و گفت: ما نیازمند متخصصان سرزنده و بانشاط برای روزهای سخت مملکتی هستیم که همیشه در معرض تندباد حوادث روزگار است.

تاب آوری نظام سلامت و همه اجزای بی بدیلش افتخاری ماندگار در ایام سخت کرونا آفرید و یاری کنید تا این تاب آوری و نشاط با سرخوردگی و واماندگی جایگزین نشود.

یک مشکل جهانی

میزان فرسودگی شغلی، افسردگی و در نهایت خودکشی پزشکان جوان، در این روزها که جهان با ویروسی به نام کرونا دست و پنجه نرم می نماید، طی 50 سال اخیر تقریبا بی سابقه بوده است، به نحوی که در سراسر جهان، شاهد خودکشی دستیاران هستیم. آن طور که ایسنا گزارش نموده، پاندمی کووید-19 در کنار آسیب های اقتصادی و ضرر و زیان های اقتصادی که به مردم سراسر جهان وارد نموده، آسیب های روحی و جسمی جبران ناپذیری نیز به بار آورده است.

فرانسه: فرانسه این روزها اوضاع وخیمی را به لحاظ شیوع کرونا، آمار مبتلایان و مرگ و میر تجربه می نماید. پس از شروع سال 2021 میلادی، پنج کارآموز پزشکی در فرانسه خودکشی نموده اند. خبرگزاری های فرانسوی اعلام نموده اند کارآموزان رشته پزشکی در نقطه شکست مطلق قرار گرفته اند، به نحوی که آمار خودکشی آنها در بیمارستان های فرانسه افزایش یافته است.

آمریکا: البته آمریکا هنوز اطلاعات و آمار دقیقی در خصوص تعداد انترن هایی که در دوران کووید-19 خودکشی نموده اند، منتشر ننموده است. طی چند سال اخیر محققان آمار خودکشی را میان پزشکان در آمریکا 400 نفر در سال عنوان نموده بودند.

کانادا: کانادا نیز در ماه ژانویه مرگ یک دانشجوی جوان رشته پزشکی را اعلام و هشدارهایی پیرامون این موضوع صادر کرد. این پزشک جوان که مادر یک پسربچه بود، در 35 سالگی خودکشی کرد. خانواده وی گفتند استرس و فشار زیاد به دلیل شرایط موجود، سبب شده این انترن پزشکی دست به خودکشی بزند.

انگلیس: در انگلیس نیز دانشجویان پزشکی تحت تاثیر پاندمی کووید-19 با اختلال عظیم در زندگی و مطالعات خود روبرو شده اند. بسیاری از آنها به صورت داوطلبانه در سرویس سلامت همگانی (NHS) فعالیت می نمایند و بسیاری از دانشجویان سال آخر نیز زودتر از موعد فارغ التحصیل شده اند.

رنجنامه دستیاران

بخش زیادی از گلایه دستیاران پزشکی در سختی کار، شیفت های طولانی و حقوق اندک خلاصه شده است. شاید در تصور عموم، پوشیدن لباس سفید یا آبی رنگ و ویزیت بیماران برای دستیاران پزشکی خوشا یند باشد، آنها اما از روزهای سخت چهارساله می گویند. یکی از دستیاران از حقوق اندکش به ما می گوید، از این که با اجاره مسکن ماهانه چهار میلیون تومان و حقوق سه میلیون تومانی، مجبور است مسافرکشی کند. معضل بعضی از دستیاران پزشکی اما رفتارهای نامناسب سال بالایی هاست. بعضی از آنها در گفت وگو با ما شرح دادند از این که دستیار سال بالایی شان با دستیاران سال پایینی رفتاری تند یا توهین آمیز دارد، گلایه دارند.

باردار نشدن دستیاران و حتی ازدواج نکردن در سال اول دوره دستیاری از محدودیت هایی است که بعضی استادان برای دستیارانشان می گذارند.

امیر صدری،مشاور رسانه ای سازمان نظام پزشکی به ما می گوید: رسانه ای شدن خودکشی رزیدنت ها باعث شد مردم درباره مسائل آنها حساس شوند. او آمار سالانه خودکشی در بین دستیاران را زیاد می داند، هرچند عدد دقیق خودکشی را عنوان نمی نماید اما می گوید این عدد زیاد و دورقمی است و این باتوجه به آمار پذیرش سالانه دستیاران که بیش از 20هزار نفرند، زیاد است.

صدری، مهم ترین مشکل دستیاران را این طور عنوان می نماید: رزیدنت نه دانشجوست و نه پزشک. او شغل ندارد و دستمزد پزشکی نمی گیرد اما مسؤولیت دارد، باید درمان کند و شیفت کاری بگذراند. او می گوید اغلب دستیاران حداقل 30 تا 31 سال دارند و اغلب شان هم متأهل هستند اما حقوقشان اندک است. حقوق یک دستیار اگر مجرد باشد، با کارانه حدود سه میلیون تومان و اگر متأهل باشد، با کارانه حدود چهار میلیون تومان است. براساس مصوبه اما یک دستیار باید حداقل 12روز 24ساعته را شیفت کاری بدهد و به جز این، باید 12روز هم در بیمارستان حاضر شود. صدری مشکل مسکن را یکی دیگر از معضلات دستیاران می داند.

او می گوید به دستیاری که در شهری غیر از محل تولد دوره رزیدنتی می گذراند، خوابگاه دانشجویی داده نمی شود و این معضل تهیه مسکن و اجاره بها را برای دستیاران ایجاد می نماید؛ فشاری که به اضافه شیفت های سخت کاری و فشار روحی، توان دستیاران را از آنها می گیرد.

ارائه راه چارههای کوتاه مدت در آخرین جلسه

شرایط دستیاران ناگوار است.در این مساله هیچ شکی نیست اما به نظر می رسد برطرف مسائل آنها زمانبر باشد. به هرحال این مساله نیز نباید مانع یا بهانه ای برای مسؤولان باشد،چراکه برای بهبود شرایط آنها نباید زمان را از دست داد.

امیر صدری از نتایج جلسه ای که برای برطرف این مشکل دیروز در سازمان نظام پزشکی برگزار گردید، می گوید. او اولین و مهم ترین راه چاره مشکل دستیاران را کوشش برای به رسمیت شناختن شغل دستیاری می داند.

صدری می گوید: در کوشش هستیم تا دستیاری یک شغل به حساب بیاید. در این صورت هم حقوق دستیاران بالاتر می رود و هم بیمه می شوند. آنالیز مسائل خوابگاهی دستیاران از نکات دیگری است که در دستور کار قرارگرفته. مهمی که البته با یاری وزارت بهداشت و درمان و نیز معاونت فرهنگی و دانشگاه های علوم پزشکی به خاتمه خواهد رسید. این پزشک اما مهم ترین راه چاره کاهش مسائل دستیاران را کاهش فشارهای روانی رزیدنت ها می داند.

او می گوید: با کوشش وزارت بهداشت و درمان و سازمان نظام پزشکی در حال رصد و ارزیابی مسائل و فشارهای روحی و روانی رزیدنت ها هستیم.

صدری می گوید پس از آنالیز مسائل، دوره های روانپزشکی و کاهش استرس برای دستیاران برگزار خواهد شد تا ابتلا به مسائل روحی و نیز فرسودگی ناشی از استرس و فشار کاری در آنها کاهش یابد. او حمایت روانی از دستیاران را یکی از راه چارههای کوتاه مدت و مهم برای حل معضلات دستیاران می داند. حل مسائل مسکن رزیدنت ها هم در دستور کار سازمان نظام پزشکی قرارگرفته است.

صدری پیشنهاد می نماید: با یاری بانک ها می توان مسائل مسکن دستیاران پزشکی را حل کرد. چهار سال بعد، پزشکی که امروز بانک ها به او وام داده اند، درآمد خوبی خواهد داشت بنابراین بانک ها می توانند خدمات خوبی به دستیاران ارائه دهند. خدماتی که ازنظر صدری هم مشکل دستیاران را حل می نماید و هم به نفع بانک هاست.

از زاویه روان شناسی

بسیاری از روان شناسان معتقدند قرار دریافت در شرایط پاندمی، باعث می شود سطح ناکامی افراد افزایش پیدا کند.

در این بین نباید فراموش کرد که کادر درمان در این پاندمی، بیش از بقیه انسان ها با مرگ روبه رو هستند. این افراد هرروز و هر ساعت در جریان مرگ بیماران یا همکاران شان قرار می گیرند. افزون براین کوشش های نافرجام خود را می بینند و افرادی را که فوت می شوند، می شمارند.

شمارش هرروزه این ناکامی ها خطر اقدام به خودکشی را افزایش می دهد. مهدی اسکندری، روان شناس این نکات را تایید می نماید و به ایسنا می گوید: با توجه به محیط منزوی و پراسترس بیمارستانی آن هم در روزهای پاندمی، متاسفانه شرایط محیطی مناسبی را که نشاط آور و روحیه بخش باشد، نداریم و این خود بر سختی کار می افزاید.

انزوای شغلی، ترس از ابتلا و دیدن زجر افرادی که در بستر مرگ هستند، همگی خطر اقدام به خودکشی را افزایش می دهد. به گفته او، رزیدنت هایی که شیفت های طولانی را پشت سر می گذارند، آزادی خود را از دست می دهند.

مریم حناساب زاده اصفهانی، روان شناس نیز دراین باره می گوید: مهم است که کادر درمان به هیجانات و احساسات منفی خود اهمیت دهند. به جای این که از احساسات منفی فرار کنیم، باید به آنها بها دهیم و بشناسیم شان.

او ادامه می دهد: هر فردی با هر شغلی وقتی در یک موقعیت پرچالش مانند پاندمی قرار می گیرد، باید به همه احساسات منفی خود اهمیت دهد. منظور از اهمیت دادن این نیست که تصور کنیم تمام این افکار و احساسات واقعی هستند و اگر فکر می کنیم این جهان ارزش زیستن ندارد، پس این فکر درست است، ولی باید به این موضوع اهمیت دهیم و آن را با شخص دیگری به اشتراک بگذاریم.

حناساب زاده اصفهانی برای افزایش تاب آوری به رزیدنت ها و دیگر افراد پیشنهاد می نماید احساسات منفی خود را به دیگران یا اگر امکانش بود به روان شناس و روانپزشک تان اطلاع دهند. به گفته او، حفظ ارتباطات نیز در افزایش تاب آوری مؤثر است.

لیلا شوقی - جامعه / روزنامه خبرنگاران