چهارشنبه سوری های قدیم؛ فال دریافت و مراسم بخت گشایی - دکتر برای تو

در گذشته جشن چهارشنبه آخر سال با رسوم و مراسم خاصی برگزار می شد. برخی از این مراسم عمومی بود و در همه شهر ها اجرا می شد و برخی دیگر مختص اهالی یک شهر یا روستا بود که نسل به نسل منتقل شده و همه به آن پایبند بودند.

سوری در زبان کردی به معنای سرخ است. ایرانیان از گذشته در این شب آتش عظیمی روشن می کردند و تا سپیده صبح اطراف آن آتش می چرخیدند و می رقصیدند و شادی می کردند. جمع کردن شاخه و بوته های خشکیده، آتش زدن و پریدن از روی آن و بار ها و بار ها تکرار کردن عبارت زردی من از تو، سرخی تو از من مهم ترین رسم شب چهارشنبه سوری بوده است. کوچک و عظیم، پیر و جوان، زن و مرد، دور آتش جمع می شدند و با تکرار این عبارت شادی می کردند. هر چند حالا سال هاست که این شب به یادماندنی برای خانواده ها با ترس و دلشوره سپری می گردد و این رسم شیرین جایش را به ترقه بازی و استفاده از مواد محترقه و منفجره خطرناک داده است.

رایج ترین آداب شب چهارشنبه سوری که در گذشته به آن پایبند بودند، از این قرار است:

روشن کردن آتش

قدیمی ترین و زیباترین سنت شب چهارشنبه سوری آتش افروزی بوده است. همه مردم شهر ها به کوچه و خیابان می رفتند، آتش روشن می کردند و در هر جستنی می گفتند: زردی من از تو، سرخی تو از من یعنی زردی بیماری و ناتوانی را از دل و جان من بگیر و سرخی و شادابی و تندرستی را که در خود داری به من ببخش. پس از سوختن بوته ها و خاموش شدن آتش، خاکستر به جا مانده از آتش را پشت در خانه می ریختند. بعد در خانه را می زدند. آن هایی که داخل خانه بودند، می پرسیدند: کیست؟. او که بیرون در بود می گفت: منم. من. دوباره می پرسیدند: از کجا آمده ای؟. جواب می داد: از جشن و عروسی. می پرسیدند: چه با خود آورده ای؟. در جواب می گفت: تندرستی آن وقت در را به روی تندرستی باز می کردند.

کوزه شکستن

شب چهارشنبه سوری یکی از اهالی خانه کوزه سفالی را پر از آب تازه و گوارا می کرد و با خود به پشت بام یا روی بلندترین تپه روستا می برد. بعد کوزه را از آن بالا به پایین می انداخت. کوزه روی زمین می افتاد و می شکست و آب گوارا روی زمین جاری می شد. قدیمی ها باور داشتند با این کار بلا ها و بدی ها و هرچه باعث شر است را از خود دور نموده اند و شکستن کوزه را عامل دفع بلا می دانستند. آب هم که نشانه روشنایی بود. بلا را می شست و با خود می برد.

پختن آش بیمار

همه این شب را شب شادمانی و دفع بلا و گره گشایی می دانستند. از این رو می کوشیدند با هرآنچه در توان دارند سلامتی را در هر زمینه ای به دست آورند. آن هایی که در خانه بیمار بدحال داشتند، شب چهارشنبه سوری آش می پختند. به این آش آش بیمار می گفتند. برای پختن این آش یک قاشق و یک ظرف مسی برمی داشتند. در خانه همسایه ها را می زدند و با قاشق به ظرف مسی می کوبیدند.

همسایه ها آمادگی داشتند که اگر چنین صدایی شنیدند، مقداری حبوبات، سبزی، آرد، برنج و هرچیزی که برای پختن آش ضروری است و در خانه دارند را در کاسه بریزند. وقتی کاسه پر می شد به خانه برمی گشتند و با آن آش می پختند. معتقد بودند این آش با دعای همگانی برای شفای بیمارشان پخته شده و جان دوباره به فرد بیمار می دهد. نزدیک غروب که آش آماده می شد چند کاسه آش پر می کردند و به همسایه ها می دادند تا به نیت شفای بیمار بخورند و برایش دعا نمایند.

فال گوش ایستادن

آن هایی که حاجتی در دل داشتند، در شب چهارشنبه سوری سر کوچه ها و پشت در خانه ها فال گوش می ایستادند. گوش شان را تیز می کردند تا حرف های هرکسی که از کنارشان رد می شد را بشنوند. هر چیزی که می شنیدند را به نیت برآورده شدن حاجت شان در سال جدید می پذیرفتند. اگر حرف های خوبی می شنیدند دلشان روشن می شد که حاجت روا می شدند و برعکس.

فال دریافت

تا حرف از فال دریافت می گردد همه یاد شب یلدا می افتند. اما قدیمی ها شب چهارشنبه سوری هم فال می دریافتد. دریافت فال حافظ یا فال بولونی (دختران جوان جمع می شدند، کوزه های کوچک دهان گشادی را می آوردند و اشعار مختلف را روی کاغذ می نوشتند و داخل کوزه می انداختند. بعد هر کدامشان یک نشانه از خود داخل کوزه می انداختند. دختر نابالغی را صدا می زدند تا یکی از اشعار و نشانه ها را از داخل کوزه بیرون بیاورد. آن نشانه مال هرکس بود آن شعر را به عنوان فال برایش درنظر می دریافتد و تعبیر می کردند.) در این شب مرسوم بوده است.

گره گشایی از بخت دختران

زنان و دخترانی که فکر می کردند گره ای در کارشان افتاده و به اصطلاح بختشان گره خورده است، گوشه روسری یا چادر یا دامنشان را گره می زدند و از روی آتش می پریدند. بعد از نخستین کسی که از کنارشان رد می شد می خواستند که آن گره را باز کند. بعد هم صلوات بر محمد و خاندان پاکش می فرستادند و به دلشان نوید می دادند که گره از کارشان باز و بختشان سپید شده است. برخی از اهالی طهران برای بخت گشایی و دفع چشم زخم و بلا، در این شب راهی دباغ خانه می شدند و کمی آب برمی داشتند. به خانه برمی گشتند و با آن ای سر و صورتشان را می شستند.

آجیل چهارشنبه سوری

خوردن آجیل شور و شیرین در این شب مرسوم است. زنان قدیمی از ماه ها قبل، تخمه های داخل هندوانه، خربزه و کدو و... را خشک می کردند و بو می دادند تا در این شب دور هم جمع شوند و آجیل بخورند. خوردن خرما خشک، انجیر، کشمش و برگه زردآلو هم در این شب مرسوم است. خوردن آجیل بهانه ای برای دورهمی و گپ زدن در این شب بوده و اینکه معتقد بودند در این شب بدن تندرستی و شادابی یک سال را به دست می آورد. در واقع با خوردن این آجیل قوت می دریافتد.