باید و نبایدهای درمان بیش فعالی - دکتر برای تو

خبرنگاران| بیش فعالی یا ADHD نوعی اختلال شایع است که حدود هشت تا 10 درصد بچه ها را مبتلا می نماید. این بیماری در پسران شایعتر از دختران است که هنوز علت اصلی آن تعیین نشده است. ویژگی های اولیه بیش فعالی از سال های اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مدرسه آغاز می گردد.

بچه هایی که به علت بیش فعالی و شطینت زیاد والدین خود را کلافه و خسته می نمایند و باعث می شوند پدر و مادر نارحت شوند با کنترل و رفتار صحیح اطرفیان قابل کنترل و تربیت می باشند در این مقاله شما را با روش های کنترل کودک بیش فعال آشنا می نماییم.

امروزه خیلی از مادران از بچه ها خود شاکی هستند و گمان می نمایند که کودک آن ها بیش فعال است. اول از همه باید با علائم کودک بیش فعال آشنا شوید و ببینید آیا کودک شما هم این علائم را دارد یا نه؟

بیش فعالی که به اختصار ADHD خوانده می گردد نوعی اختلال شایع است که حدود هشت تا 10 درصد بچه ها را مبتلا می نماید. برای دانستن تفاوت بین بیش فعالی و اوتیسم مقاله (اوتیسم | علائم بیماری اوتیسم در بچه ها) را بخوانید. این بیماری در پسران شایعتر از دختران است که هنوز علت اصلی آن تعیین نشده است. ویژگی های اولیه بیش فعالی از سال های اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مدرسه آغاز می گردد.

بیش فعالی دارای ویژگی های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می گردد. این اختلال سه نوع است.

اختلال اول: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.

اختلال دوم: در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می گردد و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در بچه ها دبستانی و در پسر ها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می گردد.

اختلال سوم: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می گردد. بچه ها مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پا های خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می نمایند.

در دهه های اخیر تولید دارو برای درمان بیش فعالی به شدت افزایش یافته است. به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) بین سال های 2003 و 2011 بیش فعالی در بچه ها به اندازه حدود 41٪ افزایش داشته است. برآورد می گردد که از سال 2011، 11٪ از بچه ها بین 4 تا 17 سال، بیش فعال تشخیص داده شده اند. یعنی در مجموع 6.4 میلیون نفر به بیش فعالی دچار شده اند.

دارو های درمان بیش فعالی با افزایش و متعادل کردن پیغام رسان های عصبی به بهبود علائم بیش فعالی یاری می نمایند. پیغام رسان های عصبی موادی شیمیایی هستند که سیگنال هایی را میان نورون های مغز و بدن منتقل می نمایند. دارو های گوناگونی برای درمان بیش فعالی وجود دارد، ازجمله:

• داروهای محرک مانند آمفتامین یا آدرال (Adderall) که به فرد یاری می نمایند تمرکز بیشتری داشته باشد و عواملی را که موجب پرت شدن حواس او می شوند، نادیده بگیرد.
• داروهای غیرمحرک مانند اتوموکستین (atomoxetine یا Strattera) یا بوپروپیون (bupropion یا Wellbutrin). در صورتی می توان از این داروها استفاده کرد که عوارض جانبی داروهای محرک به اندازه ای زیاد باشد که کنترل شدنی نباشد یا مسائل پزشکی دیگری وجود داشته باشد که مانع از استفاده فرد از داروهای محرک گردد.

درست است که این داروها به افزایش تمرکز یاری می نمایند، ولی می توانند عوارض جانبی جدی زیر را هم ایجاد نمایند:

• مسائل خواب؛
• نوسانات خلقی؛
• بی اشتهایی؛
• مسائل قلبی؛
• فکر کردن یا اقدام به خودکشی.

آنالیز های زیادی درمورد اثرات بلندمدت این داروها انجام نشده است. ولی یکی از پژوهش های صورت گرفته، هشدارهایی می دهد. در پژوهشی در استرالیا که در سال 2010 منتشر شد، هیچ بهبود قابل توجهی در مسائل رفتاری و توجه بچه ها بین سنین 5 تا 14 ساله ای که برای درمان بیش فعالی دارو مصرف می کردند، مشاهده نشد. ادراک خویشتن (self-perception) و عملکرد اجتماعی این بچه ها هم بهبودی را نشان نداد.

درمقابل، گروهی که دارو مصرف می کردند، فشار خون دیاستولیک (diastolic blood pressure) بالاتری داشتند. عزت نفس آنها هم اندکی کمتر از گروهی بود که دارو مصرف نکرده بود و به علاوه، عملکرد آنها پایین تر از سن شان بود. مؤلفان این پژوهش تأکید کردند که اندازه گروه نمونه و تفاوت های آماری به اندازه ای کوچک است که نمی توان بر اساس این پژوهش نتیجه گیری کرد.

اگر علاقه ای به استفاده از داروهای شیمیایی ندارید، گزینه های طبیعی تری هم برای درمان بیش فعالی وجود دارد. درمان های جایگزین می تواند به کنترل بعضی از علائم مرتبط با بیش فعالی یاری کند، ازجمله:

• مشکل در توجه کردن
• مسائل سازمانی
• فراموش کاری
• دائما حرف دیگران را قطع کردن

البته پیش از امتحان کردن هر یک از مکمل های غذایی یا داروهای گیاهی، با پزشک خود مشورت کنید. شاید چیزی که برای فرد دیگری مفید بوده برای شما مفید نباشد. به علاوه بعضی از مکمل های غذایی و داروهای گیاهی با داروهای دیگری که شما یا فرزندتان مصرف می کنید، تداخل پیدا می نمایند.

بعضی از آنالیز ها نشان داده است که بعضی مکمل های غذایی به کاهش علائم بیش فعالی یاری می نماید و درمان با مکمل های غذایی مانند ال کارنیتین و ویتامین B6 هم می تواند به بهبود علائم بیش فعالی یاری کند. البته نتایج به دست آمده در خصوص اثرات مکمل های غذایی یکسان نیست. به علاوه باید توجه داشته باشید که استفاده از مکمل های غذایی بدون نظارت پزشک می تواند خطرناک باشد (به ویژه در بچه ها). اگر به امتحان کردن این درمان های جایگزین علاقه مند هستید، حتما با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است پزشک پیش از آغاز مصرف مکمل های غذایی، با استفاده از آزمایش خون سطح فعلی موادمغذی موجود در خون کودک شما را اندازه گیری کند.

روی (زینک) از مواد معدنی مهمی است که نقش قابل توجهی در سلامت مغز ایفا می نماید. کمبود روی بر سایر مواد مغذی ای که به کارکرد مغز یاری می نمایند، تأثیر می گذارد.

به گزارش مایو کلینیک مکمل های روی می توانند به کاهش علائم بیش فعالی، تکانشگری (impulsivity) و مسائل اجتماعی یاری نمایند. البته برای اثبات این ادعا به آنالیز های بیشتری احتیاج داریم. براساس یکی از آنالیز های صورت گرفته درمورد روی و بیش فعالی، استفاده از مکمل روی فقط در افرادی مؤثر است که احتمال کمبود روی در آنها زیاد است. موادغذایی سرشار از روی عبارت است از:

• مرغ؛
• گوشت قرمز؛
• محصولات لبنی؛
• لوبیا؛
• غلات کامل؛
• غلات غنی شده.

اگر کودک شما اسیدهای چرب امگا 3 کافی را از رژیم غذایی خود دریافت نمی نماید، مصرف مکمل می تواند برای او مفید باشد. البته یافته های پژوهش های صورت گرفته درمورد مزایای این مکمل ها یکسان نیست. ولی به طور کلی اسیدهای چرب امگا3 بر چگونگی حرکت سروتونین و دوپامین (دو مورد از انواع هورمون شادی) در قشر جلویی مغز تأثیر می گذارند.

دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) نوعی اسید چرب امگا3 است که مصرف آن برای سلامت مغز لازم است. معمولا سطح DHA افراد مبتلا به بیش فعالی، نسبت به دیگران پایین تر است. DHA و سایر اسیدهای چرب امگا3 در ماهی های چرب وجود دارد، ازجمله:

• ماهی سالمون؛
• ماهی تن؛
• شاه ماهی؛

به گفته مرکز ملی بهداشت مکمل و یک پارچه (NCCIH)، مکمل های اسید چرب امگا3 به کاهش علائم بیش فعالی یاری می نمایند. طبق گزارش مایو کلینیک، بعضی بچه ها 200 میلی گرم روغن تخم کتان محتوی امگا3 و 25 میلی گرم مکمل ویتامین C را به مدت 3 ماه و 2 بار در روز مصرف می نمایند. ولی نتایج آنالیز های صورت گرفته درمورد تأثیرگذاری روغن تخم کتان بر بیش فعالی یکسان نیست.

بعضی از پژوهشگران عقیده دارند که میان بیش فعالی و کمبود آهن در بدن رابطه وجود دارد. مطالعه ای در سال 2012 نشان می دهد که کمبود آهن موجب افزایش احتمال بروز اختلالات سلامت روانی در بچه ها و جوانان می گردد. آهن برای تولید دوپامین و نوراپی نفرین مهم است. این پیغام رسان های عصبی (neurotransmitter) در تنظیم سیستم پاداش مغز، احساسات و استرس نقش دارند.

اگر کودک دچار کمبود آهن باشد، مصرف مکمل غذایی آهن برای او مفید خواهد بود. به گفته NCCIH گاهی مکمل های آهن موجب کاهش علائم بیش فعالی در افرادی می شوند که دچار کمبود آهن هستند. البته مصرف بیش ازحد آهن هم زیان آور است؛ بنابراین باید پیش از استفاده از مکمل های آهن به رژیم غذایی کودک تان با پزشک مشورت کنید.

مهمیم هم ماده معدنی مهم دیگری برای سلامت مغز است. کمبود مهمیم موجب تحریک پذیری و کج خلقی، سردرگمی ذهنی و کوتاه شدن بازه زمانی توجه می گردد. ولی اگر کودک شما دچار کمبود مهمیم نباشد، مکمل های مهمیم یاریی به او نخواهند کرد. به علاوه درمورد چگونگی تأثیرگذاری مکمل های مهمیم بر علائم بیش فعالی، آنالیز های کافی انجام نشده است.

پیش از اضافه کردن مکمل های مهمیم به برنامه درمانی کودک، حتما با پزشک مشورت کنید. زیرا مهمیم در دوز های بالا سمّی می گردد و باعث ایجاد حالت تهوع، اسهال و گرفتگی عضلات می گردد. از رژیم غذایی هم می توان اندازه کافی مهمیم را دریافت کرد. موادغذایی سرشار از مهمیم عبارت اند از:

• محصولات لبنی
• غلات کامل
• لوبیا
• سبزیجات برگ دار

مسائل خواب هم یکی از عوارض جانبی بیش فعالی است. اگرچه ملاتونین به بهبود علائم بیش فعالی یاریی نمی نماید، ولی موجب تنظیم خواب فرد می گردد، به ویژه اگر او به بی خوابی مزمن دچار باشد. در مطالعه ای روی 105 کودک بیش فعال بین سنین 6 تا 12 سال، استفاده از ملاتونین موجب بهبود زمان خواب آنها شد. در این مطالعه درطول دوره ای 4 هفته ای، 30 دقیقه قبل از زمان خواب، به بچه ها 3 تا 6 میلی گرم ملاتونین داده می شد.

درمان های گیاهی از درمان های محبوب و رایج بیش فعالی هستند. ولی فقط به این علت که این گیاهان دارویی هستند، نمی توان تصور کرد که مؤثرتر از درمان های سنتی عمل می نمایند. بعضی از گیاهان دارویی ای که اغلب در درمان بیش فعالی استفاده می گردد، عبارت اند از:

در مطالعه مشاهده ای (observational study) تأثیرگذاری جینسینگ قرمز کره ای در بچه ها بیش فعال آنالیز شد. نتایج به دست آمده پس از 8 هفته نشان داد که جینسینگ قرمز می تواند رفتارهای بیش فعالی را کاهش دهد. البته برای تأیید این نتایج به پژوهش های بیشتری احتیاج داریم.

در مطالعه ای روی 169 کودک دارای نشانه های بیش فعالی، ترکیبی از عصاره ریشه سنبل الطیب و عصاره بادرنجبویه استفاده شد. پس از 7 هفته عدم تمرکز از 75 به 14 درصد، بیش فعالی از 61 به 13 درصد و تکانشگری از 59 به 22 درصد کاهش یافت. رفتارهای اجتماعی، خواب و سایر علائم بیش فعالی آنها هم بهبود یافت.

نتایج به دست آمده درمورد تأثیرگذاری کهن دار بر بیش فعالی متفاوت بوده است. کهن دار اثربخشی کمتری نسبت به درمان های سنتی دارد، ولی روشن نیست که آیا این گیاه دارویی اثربخش تر از پلاسیبو (درمان به وسیله تلقین یا استفاده از دارونما) است یا خیر. براساس NCCIH برای توصیه این گیاه دارویی در درمان بیش فعالی، شواهد کافی وجود ندارد. کهن دار موجب افزایش خطر خون ریزی در فرد هم می گردد. بنابراین پیش از امتحان کردن این گیاه دارویی، حتما با پزشک مشورت کنید.

بسیاری از افراد از گل راعی برای درمان بیش فعالی استفاده می نمایند، ولی شواهدی وجود ندارد که نشان دهد این گیاه دارویی تأثیری بیشتر از پلاسیبو دارد.

علاوه بر مصرف مکمل های غذایی و دارو های گیاهی، ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی هم به بهبود علائم بیش فعالی یاری می نماید. سعی کنید مواد غذایی تشدیدنماینده بیش فعالی را از رژیم غذایی فرزندتان حذف کنید. این مواد غذایی شامل خوراکی ها و نوشیدنی های دارای رنگ های مصنوعی و مواد افزودنی هستند، مانند نوشیدنی های گازدار، آب میوه و غلات دارای رنگ روشن.

به گفته مایو کلینیک بعضی از رنگ های خوراکی و مواد نگهدارنده موجب بروز رفتار های بیش فعالی در بعضی از بچه ها می شوند؛ بنابراین بهتر است که از مصرف مواد غذایی دارای این رنگ های خوراکی و مواد نگهدارنده پرهیز کنید:

• بنزوات سدیم (sodium benzoate) که معمولا در نوشیدنی های گازدار، سس های سالاد و آب میوه ها یافت می گردد
• FD&C زرد تعداده 6 (زرد غروب خورشید) که در آرد سوخاری، غلات، آب نبات، شکر و تخم مرغ روی شیرینی و نوشابه یافت می گردد
• D&C زرد تعداده 10 (کونولین زرد) که در آب میوه، شربت ها و روغن ماهی کوچک (یک ماهی دریایی که در دو سوی اقیانوس اطلس شمالی پراکنده است) یافت می گردد
• FD&C زرد تعداده 5 (تارترازین) که در خوراکی هایی مانند ترشی و خیارشور، غلات، گرانولا (از جوی دوسر، گندم، کنجد، عسل، تکه های میوه خشک و غیره درست شده و بیشتر برای صبحانه استفاده می گردد) و ماست یافت می گردد
• FD&C قرمز تعداده 40 (آلوزا رِد) که در نوشابه، داروهای بچه ها، دسرهای ژلاتینی و بستنی یافت می گردد

کاهش استفاده از مواد آلرژی زا در رژیم غذایی می تواند به بهبود رفتارهای بعضی از بچه ها بیش فعال یاری کند. اگر فکر می کنید که فرزندتان به چیزی آلرژی دارد، بهتر است به پزشک متخصص آلرژی مراجعه کنید. به علاوه می توانید از مصرف موادغذایی زیر پرهیز کنید و تأثیر آن را بر کودک خود مشاهده کنید:

• مواد افزودنی/ مواد نگهدارنده شیمیایی مانند BHT (بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن، butylated hydroxytoluene) و BHA (بوتیلیتد هیدروکسی انیسول، butylated hydroxyanisole) که معمولا برای جلوگیری از پایین آمدن کیفیت روغن در محصولات استفاده می گردد و در موادغذایی تولید شده ای مانند چیپس سیب زمینی، آدامس، ترکیبات خشک کیک، غلات، کره و پوره سیب زمینی فوری یافت می گردد
• شیر و تخم مرغ
• شکلات
• موادغذایی حاوی سالیسیلات ها شامل انواع توت فرنگی، پودر فلفل چیلی، سیب و آب سیب، انگور، پرتقال، هلو، انواع آلو، آلوخشک و گوجه فرنگی (سالیسیلات ها مواد شیمیایی ای هستند که به طور طبیعی در گیاهان یافت می شوند و ماده اصلی موجود در بسیاری از داروهای ضددرد به تعداد می فرایند)

بازخورد زیستی EEG (الکتروانسفالوگرافی، Electroencephalographic) نوعی نوروتراپی (neurotherapy) است که در آن امواج مغز اندازه گیری می گردد. مطالعه ای در سال 2011 نشان داد که آموزش EEG، درمانی امیدوارنماینده برای بیش فعالی است.

در این درمان ممکن است که از کودک خواسته گردد که بازی ویدئویی خاصی را در طول جلسه ای عادی انجام دهد. به کودک وظیفه ای داده می گردد و کودک باید بر آن وظیفه تمرکز کند. برای نمونه به او گفته می گردد که هواپیما را در حالت پرواز نگه دارد اگر حواس کودک پرت گردد، هواپیما سقوط می نماید یا صفحه نمایش تاریک می گردد. این بازی در طول زمان، تکنیک های تازه تمرکز را به کودک یاد می دهد. درنهایت کودک علائم بیش فعالی خود را تشخیص داده و آن ها را اصلاح می نماید.

بعضی از آنالیز ها نشان می دهد که یوگا به افراد دچار اختلال کم توجهی- بیش فعالی (ADHD) یاری می نماید. پژوهشی منتشرشده در سال 2013 بهبود چشمگیری را در بیش فعالی، غلبه بر اضطراب و مسائل اجتماعی پسران دچار اختلال کم توجهی- بیش فعالی (ADHD) گزارش داد که به طور منظم تمرین های یوگا را انجام می دادند.

بعضی از آنالیز های اولیه نشان می دهد که تای چی هم به بهبود علائم ADHD یاری می نماید. پژوهشگران مشاهده کردند که نوجوانان دچار اختلال ADHD که در کلاس های تای چی شرکت می کردند، اضطراب یا بیش فعالی کمتری داشتند. به علاوه پس از اینکه آن ها 2 بار در هفته و به مدت 5 هفته در کلاس های تای چی شرکت کردند، کمتر خیال پردازی می کردند و احساسات نامناسب کمتری را نشان می دادند.

گذراندن زمان در بیرون از خانه برای بچه ها بیش فعال مفید است. شواهد محکمی وجود دارد که نشان می دهد گذراندن حتی 20 دقیقه در بیرون از خانه هم موجب بهبود تمرکز در بچه ها می گردد و برای آن ها مفید است. فضای سبز و طبیعت، بیشترین فایده را برای این بچه ها دارد.

مطالعه ای در سال 2011 و چندین مطالعه دیگر پیش از آن، از این ادعا پشتیبانی می نماید که به طور منظم قرار دریافت در محیط های بیرون از خانه و فضای سبز، روشی ایمن و طبیعی است که به درمان بیش فعالی یاری می نماید.

6. از رفتار درمانی یا درمان ازطریق والدین (Parental therapy) بهره ببرید

رفتار درمانی می تواند برای بچه هایی با موارد شدیدتری از ADHD مفید باشد. به گفته آموزشگاه پزشکی اطفال آمریکا (American Academy of Pediatrics) رفتار درمانی باید نخستین گام در درمان بیش فعالی بچه ها خردسال باشد.

این رویکرد که گاهی به آن تعدیل رفتار (behavioral modification) هم گفته می گردد، درجهت رفع کردن رفتار های مشکل ساز خاصی عمل می نماید و راه چاره هایی را برای یاری به پیشگیری از آن ها ارائه می دهد. این رویکرد می تواند شامل ایجاد اهداف و قوانینی برای کودک هم باشد. رفتار درمانی و دارودرمانی در کنار هم بیشترین تأثیرگذاری را دارند و استفاده هم زمان از آن ها تأثیر بسیار زیادی در یاری به کودک شما دارد.

در درمان ازطریق والدین، ابزاری را در اختیار والدین قرار می دهیم که برای یاری به موفقیت کودک بیش فعال خود احتیاج دارند. مجهز کردن والدین به تکنیک ها و استراتژی هایی که موجب می گردد برخورد مناسبی با مسائل رفتاری کودک داشته باشند، در بلندمدت هم برای والدین و هم برای کودک مفید است.

منبع: فرادید