حکایتی ناگفته درباره کفش های سنتی هند - دکتر برای تو

این روزها، کفش های چرم بسیاری در فروشگاه ها و مراکز خرید دیده می شوند، اما طرح دوردوزی گیس بافت بانتو (bantu)، یک تعیینه مهم است که این سبک سنتی هندی را از دیگر کفش ها، متمایز می نماید.

در ابتدا ممکن است به نظر بیاید که بانتوی حصیری چرمی، درست مانند دیگر کفش های چرمی است که در پای بسیاری از افراد می بینید، اما جالب است بدانید که این صندل، پیوند عمیقی با یک مکان به خصوص در هند دارد و بالاخره در حال پیدا کردن جایگاه خود در میان برخی از مشهورترین استایل های این سرزمین، است.

هند همواره الهام بخش افرادی بوده است که عادت به پوشیدن کفش های خاص و زیبا دارند. سبک های سنتی کفش در کشور هند از دمپایی های ساده گرفته تا شاهکارهای طراحی چرم بافته شده، نخ های طلایی و منگوله ها، بسیار متنوع هستند. برخی از آن ها مانند صندل های کولاپوری یا دمپایی های لاانگشتی با بند چرمی (Kohlapuri chappal)، حتی در سطح جهانی به معروفیت رسیده اند. صندل های کولاپوری در دهه 1970، در پی جنبش هیپی ها در ایالات متحده آمریکا به معروفیت فراوانی رسیدند.

اخیرا، بانتو با سبکی بسیار ساده تر در گوشه کنار جهان، در کشورهایی دوری چون استرالیا، ژاپن و حتی ایالات متحده آمریکا، دیده می شود. کریستن مورابیتو (Kristen Morabito)، مدیر هنری موهیندرس (Mohinders)، کمپانی ای که سعی دارد این مدل را در خارج از کشور معرفی کند و به معروفیت برساند، می گوید:

بانتو، یک کفش پشت باز است و رویه دستبافت آن با یک سبک منحصر به فرد بافندگی به کف صندل، متصل می شود. من، این سبک کفاشی را در هیچ جای دیگری در جهان ندیده ام.

بانتو، یک کفش چرمی نرم، ترکیبی از راحتی یک بابوش (babouche) مراکشی با ظاهر گیس بافت چرمی یک صندل واراچه (huarache) مکزیکی با قدمتی پیشاکلمبی است. شاید به خاطر همین شباهت ها است که غالب اوقات، این محصول تازه وارد به درستی معرفی نمی شود و صندل بانتو از تاریخچه، افرادی که آن را درست می نمایند و حتی گاهی از کشور خود، جدا می افتد. اما اگر قصد دارید این کفش را خریداری کنید و با آن راه بروید، مطمئنن کسب اطلاعات درباره آن، خالی از لطف نیست. در ادامه، خبرنگاران ، آنچه احتیاج دارید قبل از پا زدن یک جفت بانتو بدانید را در اختیار شما قرار خواهد داد.

یک میراث باستانی

قدمت سنت کفش پوشی در هند به 5000 سال قبل، بازمی شود و از آنجا که تکامل سبک های پوشش در طول زمان، تحت تاثیر تفاوت های اقلیمی و ترجیحات مردم بومی بوده اند، طراحی ها کاملا بومی و منطقه ای هستند.

در شمال کشور، با مدل هایی چون دمپایی های موجاری های راجستانی (Rajasthani ) و جوتی های پنجابی (Punjabi) روبه رو خواهید شد. از سوی دیگر، چپل های کولاپوری در استان مهاراشترا با آب و هوای گرم تر، بیشتر مشهور هستند. تزیینات یک کفش، آن چنان دقیق به شما یاری می نمایند که خاستگاه یک کفش را تعیین کنید که در برخی موارد، حتی می توان به روستای خاصی که کفش در آن دوخته شده است، رسید.

اصل و نسب بانتو به منطقه ای در استان کارناتاکا (Karnataka)، درست آن طرف مرز َمهاراشترایی شهر کولاپور، باز می شود. این دو مکان، دارای سنت کفاشی مشابهی هستند و برای همین، جنس و نحوه دوخت بانتوها به استان های همسایه مشهورش، نزدیک است.

کمپانی موهیندرز با گروهی از 10 تا 12 خانواده ماهر در زمینه کفاشی در شهر آتانی (Athani)، واقع در استان کارناتاکا همکاری می نماید که درمجموع، جمعیت این گروه، بیش از 60 هزار نفر است. مرکز فراوری بانتو در محله ای با فاصله نزدیک از مرکز شهر آتانی، قرار گرفته است. در این راسته، کفاشان بسیاری، مشغول به کار هستند و خانواده های دیگر نیز، برای مشتریان مختلف یا حتی برای مصرف محلی، کفش فراوری می نمایند.

کفاشی در هند، کار آبرومندانه ای به شمار نمی آید و این منطقه در گذشته، محله ای فرودست بوده است. اما در سال 1998، اسنت (ASCENT)، یک سازمان غیردولتی توسعه ملی، فروشگاهی را راه اندازی کرد که در حال حاضر با یک شرکت محلی به نام توهولد (Toehold) همکاری می نماید و هدف آن، متحد کردن راسته کفاشان، دادن آموزش های لازم به آن ها و سازماندهی گروه های پس انداز زنان است. در حال حاضر، این منطقه رو به رشد و ترقی است.

فراوری یک کفش

گاجانان اس بانداره (Gajanand S Bhandare)، استاد کفاشی 58 ساله، بزرگ یکی از خانواده هایی است که با کمپانی موهیندرز، برای فراوری کفش های سفارشی، همکاری می نمایند. او و خانواده اش در طول روز، در یک اتاق با دیوارهای نارنجی روشن و سفید در کنار یکدیگر، مشغول به کار هستند. اتاق پشتی، محل انبار کردن چرم خام است.

یک جفت صندل مرغوب در این منطقه، از چرم گاومیش با دباغی گیاهی فراوری می شود (چرم گاوی به علت ممنوعیت کشتن گاوها در این ناحیه وجود ندارد). این فرآیند فراوری چرم، تقریبا سنتی ترین شکل فراوری چرمی است که امروزه می توان در جهان پیدا کرد. جالب است بدانید در فراوری چرم به این سبک، از آب و مواد شیمیایی کمتری استفاده می شود و آن ها در مقایسه با چرم های تجاری با فراوری انبوه، بیشتر دوست دار محیط زیست هستند.

هر یک از اعضای خانواده بانداره، در فراوری یک بخش از فرآیند فراوری کفش تخصص و تبحر دارند. بسته به پیچیدگی طرح، فراوری هر جفت کفش، سه تا شش ساعت زمان، می برد، هرچند که آن ها تقریبا هیچ وقت، روی فراوری یک جفت کفش کار نمی نمایند و ترجیح می دهند که سفارش ها را به صورت مرحله به مرحله پیش ببرند.

بانتوی ساده، چند مدل متفاوت رایج دارد. برخی اوقات، پشت دارند و گاهی پاشنه دار هستند؛ در برخی مواقع هم ممکن است، رویه آن ها به جای فرم حصیربافت، از چرم ساده باشد. جالب است بدانید، کفاشان محلی، نام مستعار این مدل را مرد کچل گذاشته اند. قدم اول برای فراوری هر مدل این صندل، آماده سازی چرم است. بانداره با استفاده از چاقویی دسته کوتاه به شکل بادبزن، لبه های چرم خام را صاف و مرتب می نماید، سپس با استفاده از همان ابزار، چرم را نازک نموده و با تراشیدن آن، ورقه های چرمی مرطوب را در جایی، کپه می نماید.

سپس، یک استادکار دیگر، احتمالا یکی از پسرانش، ویشال یا نیتنین، چرم را با استفاده از یک قطعه سرامیکی صاف یا در واقع، یک لوله برق قدیمی، صیقل کاری نموده و پولیش می زند. در مرحله بعدی، آن را با حرکات سریع و ممتد چاقو، برای قسمت های مختلف کفش، چون رویه، کفی ضخیم، بندهای کفش و پاشنه برش می زند. پس از آن، آسا همسر باندره یا آکشاتا عروس وی، کار بافت رویه کفش را انجام می دهند.

کفش هایی که این خانواده ها، برای کمپانی موهیندرز، فراوری می نمایند، کمی با طرح سنتی آن فرق دارد تا راحتی و دوام بیشتری داشته باشند. مثلا پاشنه کفش، دارای لایه های بیشتری است؛ کفی کفش، سه لایه دارد، یک لایه ضخیم در بخش زیرین، یک لایه اسفنجی در بخش میانی و یک لایه نازک و نرم از چرم بز در بخش رویی که درابتدا به هم چسبانده می شوند و سپس با ابزار محکمی شبیه به سوزن به نام آری (ari)، دور آن دوخته می شود. در مرحله بعد، یکی دیگر از استادکاران خانواده، یک کفی از جنس کرپ به کف کفش می چسباند که یکی از ضمیمه های شرکت موهیندرز است و دورتادور لبه کفش، سوراخ هایی پانچ می نماید.

زمانی که این اجزا آماده شدند، نوبت به دوخت کفش می رسد. استاد آسا که در مرطوب کردن چرم، تبحر دارد، قطعات را به دور یک فرم قالب زده و بندهای چرمی رویه کفش را به سوراخ های بخش زیرین، گره می زند و در نهایت، به زیبایی، گیس بافت های چرمی را خلق می نماید.

پس از خشک شدن کفش به مدت دو روز، آخرین مرحله، افزودن سایز کفش و لوگوی موهیندرز به کف کفش است و بفرمایید، کفش ها آماده راه رفتن هستند!

یک آینده نامعلوم برای این میراث صنایع دستی

در سال 2016، یک مقاله در روزنامه تایمز هند با اشاره به کفش های تقلبی مقرون به صرفه قیمت و افزایش قیمت مواد اولیه، به آنالیز موضوع آینده میراث کفاشی در این کشور پرداخت. کاهش علاقه نسل جوان به صنایع دستی، نیز این میراث را تهدید می نماید. عباس اس لاکاوالا (Abbas S.Lakdawala)، مدیر اجرایی کمپانی موهیندرز و صاحب یک فروشگاه کفش سنتی در بمبئی به نام پاپیولار فوت ور (Popular Footwear)، شرح می دهد که در گذشته، از بچه ها انتظار می رفت که شغل پدرانشان را ادامه بدهند، اما در حال حاضر، جوانان بیشتر به فکر مهاجرت به شهرهای بزرگ و شغل های نو هستند.

پرابا ماروتی ماراته (Prabha Maruti Marathe)، یک استادکار اهل آتان، کفاشی را از سن دوازده سالگی شروع کرد، زمانی که پس از ازدواجش به روستا نقل مکان کرد. در حال حاضر، پسر او، آمیت، نسل چهارم این خانواده است که کفاشی می نماید، اما سواتی، دختر او، سال آینده، مدرک لیسانس مدیریت بازرگانی خود را می گیرد و در پی یک شغل دولتی در شهری بزرگ تر است.

چند در آنطرف تر، گانش پراکاش هونمور (Ganesh Prakash Honmore)، راه پدر خود، پراکاش آرجون هونمور را ادامه می دهد که خود نیز همچون پدرش، کفاش است. اما گانش جوان، در ابتدا تردید داشت که حرفه پدرش را ادامه بدهد یا خیر. در حال حاضر، اگرچه پدر و پسر با یکدیگر کار می نمایند، اما پراکاش در پی روش های سنتی است و گانش در پی ایده ها و طرح های نو.

این نوع انعطاف پذیری، ممکن است راهی برای یاری به دوام آوردن این محصول صنایع دستی سنتی باشد و آن را به یک ابزار معیشتی سالم و با ثبات تبدیل کند. مقاله روزنامه تایمز، راه چاره این مشکل را در تجارت الکترونیکی و فرصت های صادراتی برای نجات این بخش از صنایع دستی رو به نابودی، می بیند، به خصوص که در حین فصل باران های موسمی در هند، تقاضا برای این کفش ها، کاهش می یابد و عرضه آن به بازارهای بزرگ تر در کشورهای دیگر، می تواند گام موثری برای نجات این صنایع دستی باشد.

اس. لاکاوالا (S.Lakdawala) می گوید:

ما می خواهیم از پیشه وران حمایت کنیم و برترین کاری که از دست ما برمی آید، این است که به آن ها سفارش کار بدهیم.

شرکت موهیندرز، در ابتدا کار خود را با مدل های مختلف موجود بانتو شروع کرد، اما اخیرا با دو مدل نو دیگر، گام بزرگی برای محبوبیت بیشتر بانتو برداشته است؛ یک کفش چرم ساده پشت دار و یک صندل حصیری جلو باز که با الهام از همان طرح های سنتی، طراحی شده اند. جالب است بدانید، نمونه های اولیه این مدل ها، با یاری استادکاران جوانی چون گانش و نیتنین فراوری شدند.

بانتو، همواره داستان تغییرات جامعه خود را نقل نموده است. این کفش در ابتدا، از کالاپور مهاجرت کرد و برای یک مدت طولانی، خود را با سلیقه های گوناگونی در داخل و خارج از هند انطباق داد و در مبارزه دلیرانه ای برای حفظ فرهنگ دیرینه خود، شرکت کرد. مدیر هنری موهیندرز دراین باره، می گوید:

با توجه به اوضاع مالی و روابط بین نسلی و روابط بین المللی و موانع زبانی و تمامی نیروهای سیاسی و مالی که در معادلات امروز جهان ما نقش دارند، ما درباره چیزی بزرگ تر از یک صنایع دستی موروثی زیبا حرف می زنیم. بانتو کماکان یک صنایع دستی موروثی زیبا است و نقش آن در معرفی تاریخ و فرهنگ هند را به هیچ وجه نباید دست کم گرفت.